Astara Pedaqoji Kollecinin direktoru, filologiya elmlər doktoru, şəhid atası Kamran Kazımov yazır:
8 Avqust 2025 – Cənubi Qafqazda Yeni Səhifə
2025-ci ilin avqust ayının 8-də Vaşinqtonda baş verən hadisə Cənubi Qafqaz tarixində mühüm dönüş nöqtəsi kimi yadda qaldı. Azərbaycan və Ermənistan liderləri, ABŞ Prezidenti Donald Trump-ın vasitəçiliyi ilə illərlə davam edən münaqişəyə son qoymaq və yeni əməkdaşlıq dövrünü başlatmaq üçün tarixi saziş imzaladılar. Görüşün əsas nəticəsi sülh sazişinin paraflanması, regionda yeni nəqliyyat-logistika reallıqlarının formalaşdırılması və yeni əməkdaşlıq perspektivlərinin açılması oldu. Bu sənədin imzalanması yalnız iki ölkə arasındakı münasibətləri normallaşdırmaq məqsədi daşımır. O, həm də regionun iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik arxitekturasını yenidən formalaşdırmaq potensialına malikdir. Çünki sazişin mərkəzində duran layihə — Zəngəzur dəhlizi — Cənubi Qafqazı Avrasiya nəqliyyat xəritəsinin strateji qovşağına çevirə bilər.Sazişə əsasən, Azərbaycan ilə Naxçıvan arasında, Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizi açılacaq və bu yol “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) adı ilə beynəlxalq tranzit marşrutuna çevriləcək. ABŞ bu dəhlizin inkişafı və idarəsi üçün 99 illik xüsusi hüquqlara malik olacaq. Buradan yalnız dəmir yolu və avtomobil yolu keçməyəcək; enerji, kommunikasiya və fiber-optik xətlər də inşa ediləcək.Bu dəhliz sayəsində Azərbaycan birbaşa Türkiyə ilə quru əlaqəsinə sahib olacaq, Orta Asiya–Avropa ticarət yolları üçün yeni və təhlükəsiz alternativ yaranacaq, Rusiya və İran üzərindən keçən ənənəvi marşrutların əhəmiyyəti isə azalacaq.Vaşinqton sazişi təkcə region dövlətləri üçün deyil, qlobal güclər üçün də mühüm siqnal oldu. ABŞ bu vasitəçiliklə Cənubi Qafqazda təsir dairəsini gücləndirdi, Avropa isə enerji təhlükəsizliyi baxımından yeni imkanlar qazandı. İran və Rusiya isə bu prosesdən narahat olduqlarını gizlətmədilər — çünki dəhlizin açılması onların regional logistik üstünlüyünə zərbə vurur.Bununla belə, beynəlxalq ictimaiyyətin əksər hissəsi bu sazişi alqışladı. Çünki uzunmüddətli münaqişənin sülh yolu ilə həlli həm regional sabitlik, həm də beynəlxalq ticarət üçün yeni imkanlar yaradır.Azərbaycan üçün bu sənəd bir neçə istiqamətdə mühüm qazanclar gətirir:Ərazi bütövlüyünün beynəlxalq səviyyədə tanınması və sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi;İqtisadi inkişaf və investisiya imkanlarının genişlənməsi;Logistik mərkəzə çevrilərək Orta Dəhlizdə strateji rolun güclənməsi.Bu, həm də müharibə səhifəsini bağlayaraq yeni bir siyasi reallığın başlanğıcı deməkdir.8 avqust 2025-ci il Vaşinqton sazişi, bəlkə də, bölgənin son onilliklərdə imzaladığı ən əhəmiyyətli sənədlərdən biridir. Onun uğuru tərəflərin verdiyi sözlərə nə dərəcədə sadiq qalacağından asılıdır. Amma bir həqiqət var ki, həmin gün atılan imzalar Cənubi Qafqazın gələcəyinə ümid işığı saldı. Vaşinqtondakı imzalarla sərhədlər müəyyənləşdi, silahlar susdu, insanlar rahat nəfəs aldı. Uşaq gülüşlərinin güllə səsinə qalib gəldiyi bir sabahın ümidləri doğuldu. Artıq kəndlərdə axşam işıqları qorxu ilə yox, rahatlıqla yanacaq. Analar oğullarının geri qayıtmasını gözləyəcək, gənclər isə gələcəyini müharibə kölgəsində deyil, sülh işığında quracaq.Bu günün əhəmiyyətini izah etmək üçün bəlkə də tarixçilər illərlə yazacaqlar. Amma sadə insanlar üçün bircə söz kifayətdir: Sülh. 8 avqust 2025 — illərin dərdini yumağa, yaraları sağaltmağa başlayan gün. 2020-ci ildə qazandığımız qələbənin sülh fəlsəfəsinə çevrilmiş formasıdır. Bu Ali Baş Komandanımız İlham Əliyevin şəhid övladlarımızın döyüşərək uğrunda qanlarını tökdükləri ideyaların növbəti dəfə həyata keçirdiyi uğurudur.Həmin tarixi hadisəyə baxaraq deyə bilərik: diplomatiya qalib gəldikdə, silahlar susur, yollar açılır, insanlar yaxınlaşır. Azərbaycan xalqı bir daha əmin oldu ki, İlham Əliyev təkcə döyüş meydanında qalib gələn Ali Baş Komandan deyil, həm də zamanın sınaqlarından keçmiş, qələbəni gələcək nəsillərin rifahına çevirən dövlət xadimidir. Bu gün biz anlayırıq ki, əsl qalibiyyət təkcə döyüş meydanında deyil, masa arxasında əldə edilən razılaşmalardadır.